Ο θρῦλος λέει ὅτι οἱ Δελφοί ἦταν το σημεῖο ποῦ συναντήθηκαν οἱ δύο ἀετοί ὅταν ὁ Δίας τους ἔστειλε νὰ πετάξουν ἀπὸ δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Σ' αὐτὸ το σημεῖο ὁ Δίας ἔριξε τον ἱερὸ βράχο καὶ οἱ Δελφοί ἔγιναν γνωστοί στὰ πέρατα του τότε κόσμου ὡς ὁ ὀμφαλὸς της Γῆς, το κέντρο του κόσμου.
«Δέλφις» σημαίνει στ' ἀρχαία Ἑλληνικά Δελφίνι, καὶ γι' αὐτὸ οἱ Δελφοί ὀνομάστηκαν ἔτσι Πρὸς τιμή του δελφινιοῦ, καὶ αὐτὸ γιατί αὐτή τή μορφή πῆρε ὁ Ἀπόλλωνας κατά το ταξίδι της ἐπιστροφῆς του, ὁδηγῶντας το καράβι με τους Κρῆτες ναυτικούς με σκοπό νὰ μείνουν στοὺς Δελφούς γιὰ νὰ χτίσουν το ἱερὸ του καὶ νὰ γίνουν οἱ ιερείς του.
Με την ἐπιστροφή του ὁ Ἀπόλλωνας στέφτηκε ἐπισήμως προστάτης καὶ ἄρχοντάς των Δελφῶν Στὸ σημεῖο ποῦ ἔγινε ἡ σφαγή του Πύθωνα, τοποθετήθηκε ὁ ὀμφαλὸς βράχος. Ο ὀμφαλὸς σημαίνει «κέντρο της γῆς» καὶ ἐκεῖ ἦταν το Ἱερὸ Μαντεῖο των Δελφῶν
Το πώς καὶ ἀπὸ ποῖον δημιουργήθηκε ἀρχικὰ το Μαντεῖο δὲν εἶναι εὔκολο νά βρεθεῖ, ἀφοῦ πολλοί μελετητές θεωροῦν ὅτι ἡ δράση του ἀνάγεται στὴν προκατακλυσμιαῖα ἐποχῆ, γεγονός ποῦ ἐνισχύεται καὶ ἀπὸ τις διάφορες θεότητες ποῦ το προστάτευαν στό διάβα της ἱστορίας: ἡ Γῆ, στὴ συνέχεια ἡ Θέμιδα, ἔπειτα ὁ Ἀπόλλωνας καὶ ὁ Διόνυσος. Καθώς ἡ ἱστορία ἅπλωνε περίτεχνα το πέπλο της πάνω ἀπὸ το Μαντεῖο των Δελφῶν, δημιουργήθηκαν διάφοροι μῦθοι ποῦ ἐξιστοροῦσαν τις ἀπαρχές του. Ἑπομένως, εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολο ἕως καὶ ἀκατόρθωτο γιά τον ἱστορικό ἐρευνητή νά διαπιστώσει ἄν ὑπάρχουν ψήγματα ἀλήθειας σε αὐτὲς τις διηγήσεις, καθώς καὶ νά τις ἀποκωδικοποιήσει
Ἕνας ἀπὸ τους πιὸ γνωστούς μύθους δημιουργίας του Μαντείου, ὁ ὁποῖος διασώθηκε ἀπὸ τον Διόδωρο τον Σικελιώτη μιλάει γιά ἕναν βοσκό, ὁ οποίος καθώς ἔβοσκε το κοπάδι του στὴν περιοχή διαπίστωσε ὅτι ἀπὸ ἕνα ἄνοιγμα, δίπλα στίς Φαιδριάδες πέτρες, ἔβγαιναν διάφορες ἀναθυμιάσεις Παρατήρησε μάλιστα ὅτι τα ζῶα ποῦ πλησίαζαν στό ἄνοιγμα ἀποκτοῦσαν μία πολύ περίεργη συμπεριφορά. Πλησιάζοντας, λοιπόν, καὶ ὁ ἴδιος στό χάσμα γιά νά δεῖ τι συμβαίνει ἄρχισε νά λέει διάφορα ἀκατάληπτα πράγματα πέφτοντας σε ἐκστάσῃ, λόγια τα ὁποία ἐκ των ὑστέρων διαπιστώθηκε ὅτι προέλεγαν τα μελλούμενα. Ἀπὸ τότε ἐγκαταστάθηκε στὸ σημεῖο ἐκεῖνο μία ἱέρεια, ἡ Πυθία καὶ ἄρχισε νά λειτουργεῖ το Μαντεῖο Ἕνας ἄλλος μῦθος θέλει τον ἥρωα Παρνασσό, το ὄνομα του ὁποίου δόθηκε στὸ ὁμώνυμο βουνό, ν’ ἀνακαλύπτει σ’ ἐκείνη την περιοχή την οἱωνοσκοπία, μαντεύοντας ἀπὸ τον τρόπο ποῦ πετοῦσαν τα πουλιά της περιοχῆς
Στὴν Ὁμηρική Ὀδύσσεια, στὴν Ραψωδία Θ’ γίνεται ἀναφορά στὸ Μαντεῖο των Δελφῶν, χωρίς ὅμως νά δίνονται ἐπιπλέον πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο καὶ τον χρόνο ἵδρυσής του. Ἐπιπλέον πληροφορίες παίρνουμε ἀπὸ ἄλλα τρία κείμενα: τον Ὁμηρικό Ὕμνο στόν Ἀπόλλωνα καὶ τις τραγωδίες Εὐμενίδες του Αἰσχύλου καὶ Ἰφιγένεια ἐν Ταύροις του Εὐριπίδη
Σύμφωνα με τον Ὁμηρικό Ὕμνο εἰς Ἀπόλλωνα Πύθιον, ὁ Ἀπόλλων ἔχτισε τον πρῶτο του ναό στοὺς Δελφούς, ἀφοῦ σκότωσε πρῶτα τον δράκοντα με μορφή φιδιοῦ Πύθωνα, ἀπὸ το ὄνομα του ὁποίου φαίνεται νά προῆρθαν μετέπειτα καὶ τα ὀνόματα Πυθώ, Πυθία, Πύθιος κλπ. Θέλοντας ὁ θεός νά ἐξαγνίσει τον χῶρο ἀπὸ τή παρουσία του θηρίου ἔφερε ἐκεῖ το ἱερὸ του δέντρο, τή δάφνη, με την ὁποία ἔχτισε μάλιστα καὶ τον πρῶτο του ναό. Το μέρος αὐτὸ χρηματοδοτοῦσε ὁ Ἀπόλλων διά στόματος της Πυθίας, ἡ ὁποία καθόταν πάνω σ’ ἕνα γήινο χάσμα ἀπὸ το ὁποῖο ἔβγαιναν ἀναθυμιάσεις
Μάλιστα σύμφωνα με τον ὕμνο, οἱ πρῶτοι ἱερεῖς του ναοῦ ἦταν Κρῆτες, τους ὁποίους ἔσωσε ὁ ἴδιος ὁ θεός με τὴ μορφή δελφινιοῦ μεταφέροντάς τους στὴν πλάτη του σ’ ἐκείνη την περιοχή. Σε ἐρώτησή τους πρὸς το θεό πώς θὰ καταφέρουν νά ἐπιβιώσουν σε αὐτό τον τόπο, ἐκεῖνοι ποῦ ἦταν συνηθισμένοι νά ζοῦν κοντά στὴ θάλασσα, ὁ θεός τους ἀπάντησε ὅτι θὰ ζήσουν ἀπὸ τις προσφορές των πιστῶν Ἔτσι, λοιπόν, φαίνεται ὅτι οἱ Κρῆτες ἔφεραν στὸν τόπο τὴ λατρεία του Ἀπόλλωνα Δελφίνιου καὶ μᾶλλον ἀπὸ αὐτούς ὀνομάστηκε το μέρος Δελφοί. Ο μῦθος αὐτὸς ἐπιβίωσε σε διάφορες ἑορταστικές ἀναπαραστάσεις ποῦ λάμβαναν χώρα στούς Δελφούς με ἀποκορύφωμα τα Πύθια, τα ὁποία περιελάμβαναν μουσικούς διαγωνισμούς κι ἀθλητικούς ἀγῶνες καὶ τελοῦνταν κάθε τέσσερα χρόνια.
Στὴν τραγωδία Εὐμενίδες ὁ Αἰσχύλος μας παρουσιάζει μία διαφορετική ἐκδοχή Η πρώτη προφήτισσα στούς Δελφούς ἦταν ἡ θεά Γῆ την ὁποία διαδέχθηκε ἡ κόρη της Θέμις. Στὴ συνέχεια ἦρθε ἡ Τιτάνιδα Φοίβη, κόρη ἐπίσης της Γῆς καὶ ἔπειτα ἦρθε ὁ Ἀπόλλων, ὁ ὁποῖος προφανῶς καὶ ὀνομάστηκε Φοῖβος ἀπὸ τὴ Φοίβη. Στὸ μῦθο του Αἰσχύλου, ὁ Ἀπόλλων φαίνεται νά ἦρθε ἀπὸ τὴ Δῆλο καὶ νά ἐγκαταστάθηκε στὸν τόπο χωρίς νά χρειαστεῖ νά φονεύσει τον Πύθωνα.
Στὴν Ἰφιγένεια ἐν Ταύροις του Εὐριπίδη, ἀναφέρεται ὅτι ὁ Ἀπόλλων ἐνῶ ἦταν ἀκόμα βρέφος ἔφτασε μαζί με τὴ μητέρα του Λητώ ἀπὸ τὴ Δῆλο στόν Παρνασσό κι ἐκεῖ κατέλαβε το μαντεῖο, ἀφοῦ πρῶτα σκότωσε το τεράστιο τέρας ποῦ το φύλαγε. Η Γῆ ὅμως θύμωσε γιατί με αὐτὸ τον τρόπο ἐκδιώχθηκε βίαια ἀπὸ το μαντεῖο ἡ κόρη της ἡ Θέμις κι ἄρχισε νά στέλνει προφητικά ὄνειρα στοὺς ἀνθρώπους, με σκοπό ν’ ἀποδυναμώσει τὴ δύναμη του θεοῦ Ἀπόλλωνα Το πρόβλημα ἐπιλύθηκε τελικά με παρέμβαση του Δία, ὁ ὁποῖος πῆρε το μέρος του Ἀπόλλωνα δίνοντάς του την ἐξουσία
Διαπιστώνουμε μέσα ἀπὸ αὐτά τα χαρακτηριστικά παραδείγματα ὅτι ὑπῆρχαν διάφοροι μῦθοι σχετικά με το ἀπὸ ποποῖον καί κάτω ἀπὸ ποποῖες συνθῆκες ξεκίνησε νά λειτουργεῖ το Δελφικό Μαντεῖο, το ὅποιο με τον καιρό ἐξελίχθηκε σε θρησκευτικό κέντρο της ἀρχαίας Ἑλλάδας
Η πρακτική της χρησμοδοσίας
Στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα υπήρχαν διάφορα εἴδη μαντικῆς τα ὁποία χρησιμοποιοῦνταν καί ἦταν ἰδιαίτερα δημοφιλῆ, ὅπως ἡ οἱωνοσκοπία, ἡ σπλαγχνοσκοπία, ἡ ὀνειρομαντεῖα, ἡ κληρομαντεία, ἡ ἀστρολογία κλπ. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν ἦταν μοιρολάτρες. Ἀντιθέτως μελετοῦσαν τή φύση καί προσπαθοῦσαν νά διαβάσουν τα μηνύματά της ὥστε νά κατανοήσουν καλύτερα τις δομές του παρόντος καί νά μπορέσουν νά πορευτοῦν σωστά καί στὸ μέλλον. Δὲν θὰ πρέπει ἑπομένως νά τους κρίνουμε με βάση τον σημερινό τρόπο σκέψης, μιᾶς καί ζοῦμε σε πολύ διαφορετικούς καιρούς. Ἐπίσης, πρὶν προχωρήσουμε παρακάτω κι ἀρχίσουμε νά μιλᾶμε γιὰ τή μαντική τέχνη ὅπως αὐτὴ χρησιμοποιοῦνταν στό Δελφικό Μαντεῖο, καλό θὰ ἦταν νὰ ἐπισημάνουμε τον πολύ χρήσιμο διαχωρισμό ποῦ ἐπιχείρησε ὁ Δ. Δημόπουλος στό βιβλίο Στὸ ἄδυτο τῶν ἑλληνικῶν μαντείων.
Χωρίζει, λοιπόν, τὴ μαντική σε δύο εἴδη: την «ἔντεχνό μαντική» καὶ την «ἔνθεο μαντική». Με τον ὅρο «ἔντεχνό μαντική» ἐννοεῖ κάθε μορφή μαντικῆς, ἡ ὁποία γίνεται μέσῳ «προφητῶν», οἱ οποίοι προλέγουν το μέλλον διαβάζοντας διάφορα φυσικά σημάδια. Η μορφή αὐτὴ δὲν εἶναι ὅμως ἀξιόπιστη μιᾶς καὶ το ἀποτέλεσμα ἐξαρτᾶται ἄμεσα ἀπὸ την ἀσυνειδησίαι ἀλλὰ καὶ την ἑρμηνευτική ἱκανότητα των λειτουργῶν του. Ἐνῶ, ἡ «ἔνθεος μαντική» ἀναφέρεται στὶς προφητεῖες ποῦ δίνονταν στοὺς πιστούς ἀπὸ τον ἴδιο τον θεό μέσῳ των ἀντιπροσώπων του. Τέτοια εἶναι κι ἡ περίπτωση του Δελφικοῦ Μαντείου, ὅπου ἡ Πυθία χρησμοδοτούσε διά στόματος του θεοῦ Αὐτό εἶναι καὶ το εἶδος της μαντικῆς τέχνης ποῦ ἐξυψώνει τον ἄνθρωπο, γι’ αὐτὸ καὶ δὲν θὰ πρέπει νὰ ὑποβιβάζεται στὸ ἐπίπεδο της «ἐντέχνου μαντικῆς». Δὲν εἶναι ἄλλωστε τυχαῖο το γεγονός ὅτι το μόνο εἶδος μαντικῆς ποῦ ἔχει ἐπιβιώσει καὶ χρησιμοποιεῖται μαζικά ἀπὸ ἑκατομμύρια ἀνθρώπους εἶναι ἡ «ἔντεχνος μαντική», ἐνῶ ἡ «ἔνθεος μαντική» χάθηκε μαζί με την καταστροφή των μαντείων.
Ὅπως ἦταν φυσικό, οἱ πιστοί εἶχαν σε πολύ ὑψηλή ἐκτίμηση τους χρησμούς ποῦ ἔδινε το Μαντεῖο καθώς θεωροῦσαν ὅτι τους μιλάει ὁ ἴδιος ὁ Ἀπόλλων Η Πυθία καὶ οἱ ἱερεῖς του Μαντείου ἦταν ἁπλά τα φερέφωνα του θείου λόγου. Η πρόσβαση στὸ Μαντεῖο ἦταν ἐλεύθερη σε κάθε πιστό ποῦ ἤθελε νὰ συμβουλευτεῖ τον θεό, ὄχι ὅμως καὶ σε ὁποιοδήποτε ἤθελε νὰ παρίσταται στὴν τελετή ἀπὸ περιέργεια. Η εἴσοδος στὸ ἱερὸ ἀπαγορευόταν μόνο στὶς γυναῖκες Μποροῦσαν ὅμως νὰ στείλουν κάποιον ἀντιπρόσωπο γιὰ νὰ θέσει στὴν Πυθία ἀντί γι’ αὐτές τα ἐρωτήματά τους.
Ο Πλούταρχος στὰ Ἠθικά ἀναφέρει ὅτι ἡ Πυθία ἀρχικὰ χρησμοδοτούσε μία φορά τον χρόνο, στὶς 7 του μῆνα Βυσίου (μέσα Φεβρουαρίου-Μαρτίου), μέρα των γενεθλίων του Ἀπόλλωνα Ἀπὸ τον 6ο αἰῶνα π.Χ. ὅμως ποὺ οἱ πιστοί ἄρχισαν νὰ πληθαίνουν, το Μαντεῖο ἄρχισε νὰ χχρησμοδοτεί στὶς 7 κάθε μῆνα, πλήν των «ἀποφράδων ἡμερῶν», ὅπου δὲν μποροῦσε νὰ δώσει χρησμό ἡ Πυθία καὶ τους τρεῖς χειμερινούς μῆνες, τότε ποὺ ο Ἀπόλλωνας ταξίδευε στοὺς Ὑπερβορεῖους καὶ την ἐξουσία του ἱεροῦ χώρου ἀναλάμβανε ὁ ἀδερφός του Διόνυσος.
Η διαδικασία ποὺ θά ἔπρεπε ν’ ἀκολουθήσουν ὅλοι ὅσοι ζητοῦσαν χρησμό ἦταν ἡ ἐξῆς: κατ’ ἀρχήν πρὶν μποῦν στὸ ἄδυτο, ἔπρεπε νὰ πληρώσουν στοὺς ἱερεῖς τον «πέλανο», ἕνα εἶδος γλυκοῦ, καὶ νὰ φέρουν κάποια ζῶα γιὰ τις θυσίες ποὺ γίνονταν πρὶν τὴ χρησμοδοσία. Ἐπίσης, ἔπρεπε νὰ γνωστοποιήσουν στοὺς ιερείς ἐκ των προτέρων τα ἐρωτήματά τους. Στὴ συνέχεια καθοριζόταν με κλήρωση ἡ σειρά με την ὁποία θά ἔμπαιναν στὸ ἱερὸ γιὰ νὰ πάρουν τον χρησμό τους. Σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις, κάποιοι πιστοί ἀπολάμβαναν γιὰ τιμητικούς λόγους το δικαίωμα της «προμαντείας», ἔπαιρναν δηλαδή χρησμό πρὶν ἀπὸ τους ὑπόλοιπους Σημαντικό ρόλο στὴν ὅλη διαδικασία ἔπαιζε ὁ ἐξαγνισμός στὴν Κασταλία πηγή, ποὺ ἀφοροῦσε τόσο την Πυθία ὅσο καὶ τους ἱερεῖς καὶ αὐτούς ποὺ ζητοῦσαν χρησμό.
Ἀφοῦ, λοιπόν, ἐξαγνίζονταν ἔμπαιναν μέσα στὸ ἄδυτο κι ὁδηγοῦνταν σε μία εἰδική θέση μπροστά στὴ Πυθία, χωρίς ὅμως νὰ μποροῦν νὰ τὴ δοῦν Τους χώριζε ἕνα παραπέτασμα. Η Πυθία μασῶντας φύλλα δάφνης καὶ πίνοντας νερό ἀπὸ την Κασσωτίδα πηγή ἄκουγε τα ἐρωτήματά καὶ χρησμοδοτοῦσε. Οἱ χρησμοί ἦταν συνήθως ἔμμετροι, σε δακτυλικό ἑξάμετρο ἄν καὶ καθοριστικό ρόλο γιὰ το ποῖο ἀκριβῶς θά ἦταν το μέτρο του χρησμοῦ ἔπαιζε πάντα το εἶδος του, σε ποῖον δινόταν ἀλλὰ καὶ ὁ βαθμός του προβλήματος. Κάποιες φορές ἡ Πυθία κατέφευγε καὶ σε κληρομαντεία, εἰδικὰ ὅταν τα ἐρωτήματα ἀφοροῦσαν διαζευκτικές ἐρωτήσεις κι ὅταν δὲν ὑπῆρχε πολύς χρόνος γιὰ χάσιμο. Ἐπίδη ὁ λόγος της Πυθίας ἦταν συνήθως δυσκολονόητος καὶ γεμᾶτος γρίφους, οἱ ἱερεῖς του ναοῦ καλοῦνταν νά’ ἀποκωδικοποιήσουν καὶ νὰ μεταφέρουν το μήνυμα του θεοῦ στοὺς χρηστηριαζόμενους.
Εἴπαμε ὅμως λίγο πιὸ πάνω ὅτι υπήρχαν κάποιες μέρες ποῦ ἡ Πυθία δὲν μποροῦσε νὰ χρησμοδοτήσει. Οἱ ἱερεῖς του Μαντείου γιά νὰ διαπιστώσουν ἄν ὁ θεός ἐπιθυμοῦσε νὰ ἀπαντήσει μέσῳ της Πυθίας στὶς ἐρωτήσεις των πιστῶν κατέβρεχαν με κρύο νερό μία κατσίκα. Ἄν το ζωντανό ἔτρεμε, τότε ἐκείνη τὴ μέρα μποροῦσε νὰ χρησμοδοτήσει ἡ Πυθία. Ἄν δὲν ἔτρεμε, τότε ὅλοι οἱ πιστοί καλοῦνταν νὰ ἔρθουν μία ἄλλη μέρα. Ο Πλούταρχος, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε κι ὁ ἴδιος ἱερέας του Δελφικοῦ Μαντείου, κάνει λόγο γιά μία περίπτωση ὅπου ἐνῶ ἡ κατσίκα δὲν ἄρχισε νὰ τρέμει, οἱ ἱερεῖς της ἔριξαν παγωμένο νερό ὥστε νὰ ἐκβιάσουν τὴ διαδικασία. Η Πυθία ἄρχισε νὰ χρησμοδοτεῖ ἐκείνη τὴ μέρα παρά τὴ θέληση τὴ δική της ἀλλὰ καὶ του θεοῦ Ἀπὸ το στόμα της ὅμως ἄρχισαν νὰ βγαίνουν κάποιες ἄναρθρες κραυγές λές καὶ εἶχε καταληφθεῖ ἀπὸ δαίμονα καὶ οὐρλιάζοντας πετάχτηκε ἔξω ἀπὸ το ἱερό, τρομάζοντας ὅλους ὅσοι παρευρίσκονταν μέσα σ’ αὐτὸ Σε λίγες μέρες ἡ Πυθία πέθανε.
Πυθία, ἡ ἐκπρόσωπος του Ἀπόλλωνα
Η Πυθία γιά νὰ ἀποσαφηνίσουμε μία συχνή παρανόηση δὲν ἦταν ἕνα συγκεκριμένο πρόσωπο, ἀλλὰ τίτλος ποῦ δινόταν στὶς προφήτισσες του Ἀπόλλωνα ποῦ ἐπιλέγονταν γιά νὰ ἀφιερώσουν τὴ ζωή τους στὴν ὑπηρεσία του. Ἀρχικά, οἱ πρῶτες Πυθίες ἦταν νεαρές, παρθένες κοπέλες. Μετά ἀπὸ ἕνα συμβάν ὅμως ὅπου νέας ἄνδρας ποῦ εἶχε ἔρθει νὰ ζητήσει χρησμό, ἐρωτεύτηκε μία Πυθία καὶ την ἔκλεψε, οἱ Πυθίες ἦταν γυναῖκες προχωρημένης ἡλικίας, γύρω στὰ 50, συνήθως παντρεμένες με παιδιά. Ἀπὸ τὴ στιγμή ὅμως ποῦ μία γυναῖκα με οἰκογένεια καλοῦνταν νὰ ὑπηρετήσει τον Ἀπόλλωνα, ἐγκατέλειπε το σπίτι καὶ την οἰκογένειά της κι ἔμενε σ’ ἕνα συγκεκριμένο οἴκημα ἐντὸς του ναοῦ γιά νὰ διατηρεῖται ἀμόλυντη Φοροῦσε ἄσπρα ροῦχα καὶ ζοῦσε με βάσει τους κανονισμούς ποῦ της εἶχαν θέσει ἐξ ἀρχῆς οἱ ἱερεῖς. Δὲν χρειαζόταν νὰ ἔχει κάποια συγκεκριμένη μόρφωση, οὔτε καὶ κάποιες ἱκανότητες ἐνόρασης ἡ διορατικότητας. Στὴν ἀρχὴ ἦταν μία ἡ Πυθία.
Ὅσο ὅμως τα χρόνια περνοῦσαν κι ἡ φήμη του Μαντείου μεγάλωνε οἱ Πυθίες ἦταν συνήθως τρεῖς Το ποῖες ἀκριβῶς ἦταν αὐτὲς οἱ γυναῖκες, με ποῖα κριτήρια ἐπιλέγονταν ἀλλὰ καὶ πῶς ἀκριβῶς ἔρχονταν σε ἐπαφῆ με το θεῖο καὶ χρησμοδοτοῦσαν, εἶναι ἐρωτήσεις ποῦ δύσκολα μποροῦν νὰ βροῦν ἀπάντηση Παρ’ ὅλο ποῦ ἔχουν σωθεῖ πολλές μαρτυρίες ἀνθρώπων ποῦ εἴτε διετέλεσαν ιερείς του ναοῦ, εἴτε ἔφτασαν στοὺς Δελφούς γιά νὰ ζητήσουν τὴ συμβολή του θεοῦ, ἡ ἀρχαιολογική σκαπάνη δὲν ἔχει φέρει μέχρι στιγμῆς στό φῶς κάποια εὑρήματα ποῦ θὰ μποροῦσαν νὰ διαλευκάνουν το μυστήριο της χρησμοδοσίας. Μάλιστα, ἡ ἔρευνα των ἀρχαιολόγων κατέληξε στό συμπέρασμα ὅτι σ’ αὐτὴ την περιοχή δὲν ὑπῆρχε κάποιο χάσμα γῆς ἀπ’ το ὁποῖο νὰ ἐκλύονταν ἀναθυμιάσεις Ὅπως καταλαβαίνουμε, το κουβάρι περιπλέκεται ἀκόμα περισσότερο γεννῶντας νέα ἐρωτήματα
Το Μαντεῖο κι ὁ ρόλος του στὴν ἀρχαία ἑλληνική ἱστορία
Ὅσο παράξενη καὶ νὰ μας φαίνεται σήμερα ὅλη αὐτὴ ἡ διαδικασία, θὰ πρέπει νὰ τονίσουμε ὅτι δὲν προβλημάτιζε καθόλου τους ἀρχαίους Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι ἔσπευδαν σωρηδόν γιά νὰ συμβουλευτοῦν το Μαντεῖο Η ἐμπιστοσύνη τους στὴ δύναμη του Μαντείου ἦταν τόσο μεγάλη ποῦ το συμβουλεύονταν γιά πλεῖστα θέματα, τόσο γιά πολιτικά ὅσο καὶ γιά προσωπικά ζητήματα. Ὄχι μόνο φτωχοί ἄνθρωποι ἀλλὰ καὶ βασιλιᾶδες κατέφευγαν στό Μαντεῖο ἡ ἔστελναν τους ἀντιπροσώπους τους προκειμένου νὰ ζητήσουν βοήθεια ἀπὸ τον θεό. Πολλές φορές κατέφθαναν καὶ ἀντιπροσωπεῖες ἀπὸ πόλεις ποῦ εἶχαν πληγεῖ ἀπὸ κάποια φυσική καταστροφή καὶ ζητοῦσαν ἐξιλέωσε
Σε περιόδους κρίσης το πρῶτο πρᾶγμα ποῦ ἔκαναν οἱ Ἕλληνες πρὶν ἀναλάβουν δράση ἦταν νὰ συμβουλευτοῦν το Μαντεῖο Ο πιὸ σημαντικός ρόλος ὅμως ποῦ ἔπαιξε το Μαντεῖο των Δελφῶν ἔχει νὰ κάνει με τὴ στάση ποῦ κράτησε καὶ τον τρόπο με τον ὁποῖο χειρίστηκε τους ἀποικισμούς ποῦ ἔλαβαν χώρα τον 8ο – 6ο αἰῶνα π.Χ.
Κατά τὴ διάρκεια αὐτῶν των αἰώνων οἱ Ἕλληνες ἀποίκισαν τα παράλια της Μικράς Ἀσίας, τον Ἑλλήσποντο καὶ τον Εὔξεινο Πόντο, την Κάτω Σικελία καὶ ἔφτασαν μέχρι καὶ τα παράλια της Ἀφρικῆς, ἱδρύοντας ἑκατοντάδες ἀποικίες, οἱ περισσότερες ἐκ των ὁποίων ἐπρόκειτο νὰ σημειώσουν μία λαμπρή πορεία ποῦ ἔμελλε νὰ ἀλλάξει γιά πάντα τον ἑλληνισμό καὶ τον ὑπόλοιπο κόσμο. Ἕνα μεγάλο μέρος αὐτῆς της ἐπιτυχίας θὰ πρέπει ν’ ἀποδοθεῖ καὶ στό Μαντεῖο των Δελφῶν ὁ ρόλος του ὁποίου, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τα ἱστορικά στοιχεῖα, ἦταν μείζονος σημασίας.
Οἱ ἄποικοι ξεκινῶντας νὰ καταλάβουν μία ξένη περιοχή, πολύ μακριά ἀπὸ τὴ γενέτειρά τους γνώριζαν πολύ καλά ὅτι θὰ καλοῦνταν ν’ ἀντιμετωπίσουν μεγάλους κινδύνους. Γι’ αὐτὸ καὶ εἶχαν ἀνάγκη ἀπὸ τὴ βοήθεια καὶ την εὐλογία των θεῶν, την ὁποία ἐπιδίωκαν νὰ ζητήσουν ἀπὸ τον θεό Ἀπόλλωνα, μιᾶς καὶ το Μαντεῖο ἀποτελοῦσε ἐκείνη την ἐποχῆ το κατεξοχήν θρησκευτικό κέντρο του Ελλαδικού χώρου. Ο Ἀπόλλωνας, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τους χρησμούς ποῦ ἔχουν σωθεῖ, ἄλλες φορές ἔδινε ἁπλά τὴ συγκατάθεση καὶ την εὐλογία του κι ἄλλες φορές τους ὑποδείκνυε ἀκόμα καὶ σε ποῖα ἀκριβῶς περιοχή νὰ πᾶνε ἡ ὅριζε ὁ ἴδιος τον επικεφαλής του αποικισμού.
1. Ποτέ στὴν ἀρχαιότητα, στὴ ρωμαϊκή, ρωμαιοβυζαντινή καὶ μεταβυζαντινή περίοδο (στὰ 400 χρόνια της ὀθωμανικῆς κυριαρχίας), το ὄνομα Ἕλλην δὲν πολιτογραφήθηκε σὰν δηλωτικό φυλετικῆς καὶ ἐθνικῆς καταγωγῆς ἐκείνου ποῦ το ἔφερε.
Αὐτὸ, καὶ στὶς τέσσερις αὐτὲς περιόδους, συμβόλιζε καὶ ἐξέφραζε τον φορέα τῶν ψηλοτέρων, ὡραιοτέρων καὶ τελειοτέρων πνευματικῶν, φιλοσοφικῶν, θρησκευτικῶν, πολιτιστικῶν, ἀνθρωπιστικῶν, πολιτικῶν, κοινωνικῶν κ.λπ. ΙΔΕΩΔΩΝ ποῦ ἀπὸ τους πανάρχαιους προϊστορικούς χρόνους μέχρι την ἐποχῆ μας μπόρεσε ὁ Ἄνθρωπος νὰ συλλάβει, ἐνστερνιστεῖ, λατρεύσει καὶ μεταδώσει καὶ στοὺς ἄλλους Ἀνθρώπους.
Ἀκόμα αὐτὸ, καὶ στὶς τέσσερις αὐτὲς περιόδους, ἀποτελοῦσε το διαχωριστικό ὁρόσημο ἀνάμεσα στοὺς βάρβαρους, δηλαδή στοὺς ἀπολίτιστους λαούς (Ἑβραίους, Βορειοευρωπαῖους, Εὐρωασιάτες καὶ Πέρσες), καὶ κείνους ποῦ εἶχαν ἐκπολιτιστεῖ, δηλαδή ὅσους εἶχαν ἀσπασθεῖ καὶ ἀκολουθοῦσαν ("χρώμενοι της Ἑλλάδος φωνῆς" ὁμιλοῦσαν την ἑλληνική γλῶσσα) τον Πολιτισμό, τις πνευματικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές, ἀνθρωπιστικές, πολιτικές, κοινωνικές ἀξίες, ἀρχὲς καὶ παραδόσεις τῶν Ἑλλήνων.
Ἡ πολιτογράφηση του ὀνόματος Ἕλλην, σὰν δηλωτικοῦ φυλετικῆς καὶ ἐθνικῆς καταγωγῆς, ἔγινε μόνο μετά την ὁριστική (το 1821) καταστροφή της πνευματικοπολιτιστικής Αὐτοκρατορίας τῶν Ελλήνων και την "κατασκευή" του Κρατιδίου ποῦ ὀνόμασαν Νέα Ἑλλάδα.
Τὸ ὄνομα Ἕλλην οὔτε ὑποδήλωνε ΠΟΤΕ, οὔτε ὑποδηλώνει, οὔτε εἶναι ΔΥΝΑΤΟ (ἐκ της γραμματικῆς καὶ ἐννοιολογικῆς του ἐτυμολογίας) νὰ ὑποδηλώσει τον Ἰθαγενῆ, τον αὐτόχθονα (χθών-αυτός = κείνους ποῦ γεννήθηκε στὸν συγκεκριμένο γεωγραφικό χῶρο ποῦ λέγεται Ἑλλάδα-στή γῆ της Ἑλλάδος), ἡ τον Γαιήοχο ή Γαιούχο, τον ἀπὸ ή ἐπὶ της Γαίας-γῆς = περιοχῆς, ἐδάφους, καὶ χώρας γεννηθέντα, οὔτε τον αὐτόνομο (σ' ἀντίθεση με τον ὑπήκοο) = ἐλεύθερο Ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος σέβεται καὶ τηρεῖ τις παραδόσεις, ἀξίες καὶ ἀρχὲς (πολιτιστικές, πνευματικές, λατρευτικές, κοινωνικές κ.λπ.) καὶ τους θεσμούς καὶ νόμους της Πολιτείας στὴν ὁποία γεννήθηκε καὶ γαλουχήθηκε (στὴ συγκεκριμένη περίπτωση της Ἑλληνικῆς σήμερα καὶ στὴν ἀρχαιότητα της Ἀθηναϊκῆς, Σπαρτιατικῆς, Κρητικῆς, Μακεδονικῆς, Αἰτωλικής, Κορινθιακής κ.λπ.), οὔτε φυσικά τον Ὑπήκοο = Πολίτη, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νὰ ἔχει ὁποιαδήποτε φυλετική ἢ ἐθνική καταγωγή καὶ νὰ ἀκολουθεῖ καὶ νὰ τηρεῖ ὁποιεσδήποτε πολιτιστικές, λατρευτικές κ.λπ. παραδόσεις, ἀρχὲς καὶ ἀξίες, ἀλλὰ ποῦ ἁπλῶς μόνο εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ σέβεται καὶ τηρεῖ τὴ γραπτή, καὶ ὄχι ἐθιμική, Νομοθεσία της χώρας, ἡ της Πόλης της ὁποίας ζήτησε νὰ τον ἀναγνωρίσει σὰν Πολίτη της = Ὑπήκοό της κι' ἐκείνη ἔκανε ἀποδεκτή την αἰτήση του.
Ἕλλην μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ὁποιοσδήποτε, ἀπὸ ὁποιαδήποτε Φυλή καὶ σε ὁποιοδήποτε μέρος της γῆς καὶ ἐάν γεννήθηκε, ἀρκεῖ μόνο νὰ ἔχει, ἀπὸ τους γονεῖς του, ἡ το περιβάλλον του (πολιτειακό, κοινωνικό κ.λπ.) γαλουχηθεῖ καὶ ἀνδρωθεῖ με τα ἰδεώδη, τις ἀρχὲς, ἀξίες καὶ παραδόσεις του Ἑλληνισμοῦ.
Δύο πολύ μεγάλοι Ἕλληνες, πολύ ἀνώτεροι ἀπὸ πολλούς ἀπὸ μας ποῦ ἔχουμε γεννηθεῖ στὴν Ἑλλάδα, ἔχουμε καθαρό ἑλληνικό αἷμα (Α' ἡ Αβ' θετικό), ἑλληνική Ἰθαγένεια, παίδευση καὶ Ὑπηκοότητα ἦταν π.χ.:
1) Ο γεννημένος στὴν Γαλατία, με πολύ βαθειά ριζωμένη στὴ γῆ της την γενεαλογική του ρίζα,ΜΕΓΙΣΤΟΣ Ρωμαῖος Αὐτοκράτορας Ἰουλιανός, ὁ δικαίως ἐπονομασθείς ΗΛΙΟΣ, ποῦ ἐπειδή καὶ κατά την τελευταία του πνοή συνέχιζε νὰ παραμένει Ἕλλην ἀρνούμενος νὰ γίνει Βάρβαρος - Ἰουδαιοχριστιανός - Ἑβραῖος, ἀποκλήθηκε, ἀπὸ τους Ἑβραίους καὶ Ἰουδαιοχριστιανούς, Παραβάτης.
Καὶ 2) Ο ΜΕΓΑΛΟΣ Φιλόσοφος Πρφύριος ὁ Τύριος (234-310 μ.Χ.) ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στὴ Βαβυλῶνα, ἀπὸ γονεῖς Βαβυλώνιους, ποῦ καὶ αὐτῶν ἡ γενεαλογική ρίζα ἦταν βαθειά ριζωμένη στὴ βαβυλώνια γῆ, καὶ ποῦ στὸν τάφο του ἀκόμα, με τις ὑποθῆκες του το "ΚΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ", το "ΠΡΟΣ ΑΝΕΒΥ ΕΠΙΣΤΟΛΗ" καὶ το "ΠΡΟΣ ΜΑΡΚΕΛΛΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ", συνεχίζει νὰ παραμένει Ἕλληνας.
3. Το ὄνομα Ἕλλην δὲν παράγεται ἀπὸ το Ἑλλὰς, ἀλλὰ το δεύτερο ἀπὸ το πρῶτο. Ἕλλην, Ἑλλάς, Ἑλληνισμός καὶ Ἔθνος τῶν Ἑλλήνων εἶναι δύο ὀνόματα καὶ δύο ὅροι με ἀλληλοεξαρτώμενες ἔννοιες ἀλλὰ με διαφοροποιημένο το σημασιολογικό τους περιεχόμενο.
4. Σε κανένα ἀπὸ τα περισωθέντα ἔργα τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων συγγραφέων (ἀπ' ὅσα ἔχω ὑπ' ὄψη μου) δὲν γίνεται, οὔτε ἄμεση, οὔτε ἔμμεση ἐννοιολογική ἑρμηνεία του ὀνόματος Ἕλλην. Η μόνη ἑρμηνεία ποῦ γίνεται, σε πολλά ἀπ' αὐτὰ τα ἔργα, εἶναι ἐτυμολογική.
Ὅλοι οἱ Ἀρχαῖοι, μεταγενέστεροί τους καὶ νεώτεροι Συγγραφεῖς ποῦ ἔχουν ἐτυμολογήσει την καταγωγή του ὀνόματος Ἕλλην ἔχουν στηριχτεῖ στὴν ἑρμηνεία ποῦ ἔχει δώσει ὁ Ὅμηρος (Ὀδύσσεια Δ' 726 καὶ Ἰλιάδα Β' 683 καὶ Στ' 684), ὁ ὁποῖος ἀναφέρει ὅτι αὐτὸ παράγεται ἀπὸ το Ἑλλάς, την πόλη της Θεσσαλίας την ὁποία ἔκτισε ὁ Ἕλλην ὁ Γυιός του Δευκαλίωνα.
Την ἴδια ἑρμηνεία του Ὁμήρου ἔχουν υἱοθετήσει καὶ ὅλα τα ὀρθογραφικά, ἑρμηνευτικά καὶ ἐτυμολογικά λεξικά της Ἀρχαίας καὶ Νέας Ἑλληνικῆς γλώσσας, ὅπως π.χ. του Ἡσυχίου, Εὐσταθίου, Στέφανου Βυζαντίου, Λίντελ Σκώτ, Γαζή, Βερναρδάκη, Σακελλαρίου, Κωνσταντινίδη, Χατζιδάκη, Δημητράκου. Σε κανένα ὅμως ἀπὸ τα λεξικά αὐτὰ δὲν γίνεται ἐννοιολογική ἑρμηνεία του ὀνόματος αὐτοῦ.
Πολλοί νεώτεροι Ἱστορικοί, Φιλόλογοι καὶ Γλωσσολόγοι δίδουν καὶ μία δεύτερη ἐτυμολογική ἑρμηνεία.
Κατά την ἑρμηνεία αὐτή αὐτὸ παράγεται ἀπὸ το ὄνομα Ἑλλάς-Έλλοι.
Το ὄνομα αὐτὸ το ἔφερε ἕνα ἀπὸ τα ἀρχαιότερα ἱερατικά γένη το ὁποῖο ἰεράτευε κληρονομικῶς στὸ Ἱερὸ του Δία στῆ Δωδώνη της Ἠπείρου.
Καὶ ἡ πρώτη καὶ ἡ δεύτερη ἑρμηνεία, ὅπως βλέπουμε εἶναι μόνο ἐτυμολογική καὶ ὄχι ἐννοιολογική. Καὶ σὰν ἐτυμολογικές ὅμως δὲν εἷναι σωστές. Δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι σωστές γιὰ τους ἁπλούστατους λόγους:
1ος) Ἀφοῦ, κατά την πρώτη ἐτυμολόγηση, ὁ Ἕλλην, ὁ Γυιός του Δευκαλίωνα, ἔκτισε την Πόλη: Ἑλλὰς, το πρῶτο ὄνομα προηγεῖται του δευτέρου. Ἑπομένως εἶναι καὶ φυσιολογικό καὶ λογικό νὰ παράγεται το Ἑλλάς ἀπὸ το Ἕλλην καὶ ὄχι το ἀντίθετο.
2ος) Το Ἑλλάς-Έλλοι, ποῦ κατά την δεύτερη ἐτυμολόγηση παράγεται το Ἕλλην-Έλληνες, παράγεται ἀπὸ το Ἑλλοπία. Ἑλλοπία ὀνομαζόταν ὁ κάμπος της Ἠπείρου (σημερινός τῶν Ἰωαννίνων) στὸν ὁποῖο ἦταν κτισμένος ὁ Ναός του Δωδωναῖου Διός. Ἀπὸ το ὄνομα αὐτὸ ἀποκλήθηκαν Ἕλλοποι, διατηρῶντας ταυτόχρονα καὶ το προηγούμενό τους, το Σέλλοι, μόνο οἱ ἱερεῖς ποῦ ὑπηρετοῦσαν στὸν Ναό αὐτὸ.
Το δεύτερο το Σέλλοι, το εἶχαν πρὶν πᾶνε (στὴν πεδιάδα της Ἑλλοπίας, ὅπου καὶ το Ἑλλοποι, καὶ στὴν κοιλάδα αὐτῆς Τομάρου, σημερινή Ὀλύτσικας, ἀπὸ ὅπου καὶ το τρίτο τους ὄνομα Τόμαροι, ἡ Τούμαροι) στὴν Δωδώνη. Αὐτὸ το εἶχαν πάρει ἀπὸ την πελασγική πόλη της Θεσπρωτίας Ἕλλα, ἡ Σέλλα ποῦ καὶ αὐτὴ το εἶχε πάρει ἀπὸ τον ποταμό Σελλήεντα (Κωκκυτόν) της αὐτῆς περιοχῆς.
Μόνο οἱ τρεῖς παραπάνω λόγοι ἀποκλείουν, καὶ την πιθανότητα ἀκόμα νὰ εἶναι σωστή ἡ ἐτυμολόγηση του Ὁμήρου καὶ κατ' ἐπεκτάσει καὶ ὅλες οἱ ἄλλες, ποῦ στηρίζονται σ' αὐτὴν ἡ στὰ ὀνόματα Ἕλλος -Ἕλλοι, Σέλλος-Σέλλοι.
Ἑπομένως το Ἕλλην-Έλληνες, ἡ Ἑλλαν της δωρικῆς καὶ αἰολικῆς, δὲν μπορεῖ νὰ παράγεται, οὔτε ἀπὸ το Ἕλλας, οὔτε ἀπὸ το Ἑλλοι ή Σέλλοι, οὔτε ἀπὸ το Ἑλλα ή Σέλλα.
Οὔτε ἡ γραμματική του ἐτυμολογία, οὔτε, κυρίως, ἡ ἐννοιολογική του σημασία του ἀφήνουν περιθώρια νὰ προέρχεται ἀπ' αὐτή. Ἀντιθέτως, ὅπως προαναφέρεται, το Ἑλλάς παράγεται ἀπ' αὐτό.
ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΦΟΥΡΑΚΗΣ, "Ἑβραῖοι: Οἱ Πλαστογράφοι της Ἑλληνικής Ἱστορίας", Βιβλίο Πρῶτο - Ἡμίτομος Α', σελ. 36-40.
