«Θριάμβευε η Θεοφανώ, κυβερνούσε, πίστευε στη δύναμή της· Κίρκη του 10ου αιώνα, δεν μετέβαλε σε χοίρους εκείνους που την αγαπούσαν, αλλά σε σκλάβους, σε δούλους που έσκυβαν το κεφάλι μπροστά σε κάθε υποταγή της. Εξουσίαζε, ήταν αδάμαστη, ήταν σκληρή, ήταν λύκαινα, όπως την αποκάλεσε ο σύγχρονός της Λέων ο διάκονος. Βασίλευε, κυβερνούσε από τον γυναικωνίτη, μισούσε χωρίς ν' αγαπάει, ώσπου κάποια αυγή, όταν πρωτόνιωσε τον έρωτα, τον πλάστη και τον χαλαστή, γνώρισε μετά από μια ανόσια πράξη της ένα τέλος φρικιαστικότερο από το θάνατο για το χαρακτήρα της: την τέλεια εξαφάνιση για πολλά χρόνια από το προσκήνιο της ζωής της Αυτοκρατορίας. Είδα με αγάπη τους ήρωές μου, τόνισα τις μεγαλοσύνες τους, φανέρωσα, όσο μου επέτρεπαν τα μέσα μου, τον χαρακτήρα τους. Μην βιαστείτε να τους κρίνετε, η εποχή ήταν αλλιώτικη, οι άνθρωποι πιο άγριοι, το έγκλημα συγχωριότανε πολλές φορές...».
Η αγία Θεοφανώ η Βασίλισσα, απεικόνιση σε εκκλησιαστικό βιβλίο
Σύζυγος δύο αὐτοκρατόρων, μητέρα του Βασιλείου Βουλγαροκτόνου καὶ ἀδίστακτη πολιτικός. Ἡ αὐτοκράτειρα του Βυζαντίου, Θεοφανώ, ὀργάνωσε τὴ δολοφονία του συζύγου της γιὰ νὰ τον ἀντικαταστήσει με τον ἐραστὴ της καὶ ἀνιψιό του, Ἰωάννη Τσιμισκή. ¨Η Θεοφανώ γεννήθηκε στὴν Πελοπόννησο καὶ ἦταν κόρη ἑνὸς ταπεινοῦ ταβερνιάρη. Κανείς δὲν ξέρει πώς κατάφερε μία φτωχή κοπέλα ἀπὸ ἄσημη οἰκογένεια νὰ φτάσει στὸ ὑψηλότερο ἀξίωμα της βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Μία ἐκδοχὴ εἶναι ὅτι ἔγινε διαγωνισμός όμορφιάς γιὰ νὰ ἐπιλεχθεῖ ἡ νύφη του μελλοντικοῦ αὐτοκράτορα καὶ ἡ Θεοφανώ ξεχώρισε γιὰ τα κάλλη της.
Ἡ ἄλλη ἐκδοχὴ μιλάει γιὰ ἕναν φιλήδονο νεαρό διάδοχο, τον Ρωμανό, ὁ ὁποῖος μαγεύτηκε ἀπ’ την ἀξεπέραστη γοητεία της Πελοποννήσιας. Θεοφανώ
Η καταγωγή της νύφης σχολιάστηκε ἀρνητικά ἀπὸ τους αὐλικούς καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τον πατέρα του γαμπροῦ, τον Αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Ζ’, ποὺ ἤθελε μία ἀριστοκράτισσα στὸν θρόνο. Το 956, ὁ διάδοχος Ρωμανός καὶ ἡ Θεοφανώ παντρεύτηκαν. Πολύ σύντομα, ἡ Θεοφανώ ἔμεινε ἔγκυός καὶ ο Ρωμανός, παρά την ἀδυναμία πού της εἶχε, ἐπέστρεψε στὶς ἐρωμένες του. Τα πρῶτα χρόνια του γάμου ἡ Θεοφανώ ἔμενε συνεχῶς ἔγκυος καὶ οἱ δολοπλοκίες της αὐλῆς δὲν την ἀπασχολοῦσαν.
Ὅμως, ὅταν πέθανε ὁ Αὐτοκράτορας το 959, οἱ αὐλικοί «κατασπάραξαν» τὴ νύφη του. Την κατηγόρησαν ὅτι τον δηλητηρίασε, γιατί ὁ Αὐτοκράτορας συνέχιζε νὰ τὴ δυσφημεῖ στὸ γιὸ του.
Ἡ ἐνοχὴ της δὲν ἀποδείχτηκε ποτέ καὶ ἡ Θεοφανώ ἔγινε αὐτοκράτειρα, στὸ πλάϊ του Ρωμανοῦ ποὺ στέφθηκε ἐλέῳ θεοῦ, Αὐτοκράτορας τῶν Ρωμαίων.
Η νέα αὐτοκράτειρα ἀσκοῦσε τεράστια ἐπιρροή στὸν ἄντρα της, ποὺ δὲν τον γοήτευε ἡ πολιτική καὶ προτιμοῦσε νὰ γλεντοκοπάει με ὡραῖες γυναῖκες.
Μετά την στέψη του ἄντρα της ὡς αὐτοκράτορα του Βυζαντίου ἡ Θεοφανώ στρέφεται ἀποφασιστικά ἐναντίον της ὑπόλοιπης οἰκογένειας του πεθαμένου αὐτοκράτορα, ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τις ἀδελφὲς του Ρωμανοῦ.
Χρησιμοποιῶντας την ἐπιρροή της στὸν σύζυγο της, τον πείθει τελικά ὅτι ἡ ζωή του παλατιοῦ δὲν ταιριάζει στὶς ἀδελφὲς του, δὲν τις κάνει εὐτυχισμένες καὶ καλύτερα γιὰ αὐτὲς θὰ ἦταν νὰ βροῦν τὴ γαλήνη πού τους λείπει σε ἕνα μοναστήρι προσευχόμενες.
Φαίνεται ἀπὸ τα ἀποτελέσματα πῶς ἡ γοητεία της ἔχει ἐπίδραση στὸν σύζυγο γιατί μετά τις ἱκεσίες τῶν ἀδελφῶν, οἱ ὁποῖες δίχως τὴ θέλησή τους ὁδηγοῦνταν στὸ μοναστήρι, οὔτε τα παρακάλια της μητέρας του Ρωμανοῦ, Ἑλένης, ἔπιασαν τόπο.
Ἔτσι οἱ πέντε κόρες του πιθανότατα δολοφονημένου Κωνσταντίνου Ζ’ στέλνονται ὑπὸ την ἐποπτεία του Πατριάρχη Πολύευκτου σε μοναστήρι, ὁποῦ κουρεύονται καὶ κλείνονται σε κελί φυλακισμένες κανονικά.
Κατόπιν ἡ Θεοφανώ περιόρισε την πεθερά της Ἑλένῃ στὰ ἰδιαίτερα διαμερίσματά της ἀφήνοντάς τη νὰ θρηνεῖ τον χαμό του ἄντρα της καὶ τὴ δυστυχία τῶν κοριτσιῶν της.
Ὁ Ρωμανός ὄχι μόνο δὲν προβληματιζόταν γιὰ τις πράξεις της συζύγου του, ἀλλὰ τὴ γέμιζε πλούτη ἀδειάζοντας το ταμεῖο του κράτους.
Ἐπίσης αὐτὸ ποὺ ἔδειχνε νὰ τον ἐνδιαφέρει περισσότερο δὲν ἦταν ἡ διοίκηση της αὐτοκρατορίας ὅσο οἱ ἀπολαύσεις καὶ οἱ ἀκολασίες, στὶς ὁποῖες ἐπιδιδόταν με ὅλο του το εἶναι.
Στὸ μεταξύ, αὐτὸ ποὺ την εἶχε ἐξαντλήσει ἦταν οἱ συνεχόμενες ἐγκυμοσύνες της: τέσσερα παιδιά σε ἕξι χρόνια γάμου. Πρᾶγμα ποὺ την ἐμπόδιζε ἀντικειμενικά νὰ πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες της καὶ νὰ ἱκανοποιήσει την ἀκόρεστη δίψα γιὰ ἐξουσία ποὺ τὴ διακατεῖχε.
Η ξέφρενη ζωή, ἡ ἀδιάκοπη κραιπάλη καὶ οἱ καταχρήσεις, εἶχαν ἄσχημη κατάληξη γιὰ το Ρωμανό. Το 963, ὁ Αὐτοκράτορας πέθανε σε ἡλικία μόλις 26 ἐτῶν.
Οἱ αἰτίες του θανάτου ἀπὸ κάποιους ἀποδόθηκαν στὸν ἐκλύτῳ βίο, ὡστόσο ὁ Λέων Διάκονος ἔγραψε ὅτι «οἱ περισσότεροι ὑποψιάζονται ὅτι το δηλητήριο του το ἔδωσαν ἀπὸ τον γυναικωνίτη», φωτογραφίζοντας τὴ Θεοφανώ.
Γιὰ ἀκόμα μία φορά ἡ Θεοφανώ βρέθηκε στὸ στόχαστρο των αὐλικῶν, οἱ ὁποῖοι τὴ μισοῦσαν. Φυσικά τὴ θεώρησαν ὕποπτη γιὰ τον θάνατό του, ἄν καὶ δὲ φαινόταν νὰ ἔχει κανένα συμφέρον, ἀφοῦ ἡ ἀπώλεια του Ρωμανού, ἄφηνε την ἴδια καὶ τα παιδιά της ἀπροστάτευτα σε ἕνα ἐχθρικὸ παλάτι.
Η συμμαχία με τον νονό τῶν παιδιῶν της, Νικηφόρο Φωκά ποὺ κατέληξε σε γάμο
Ο πρωτότοκος γιὸς της καὶ διάδοχος του θρόνου, Βασίλειος, ἦταν πολύ μικρός καὶ οἱ ἰσχυρότεροι σύμβουλοι του νεκροῦ αὐτοκράτορα ἐποφθαλμιοῦσαν το θρόνο.
Ο μεγαλύτερος ἀντίπαλος της Θεοφανοῦς ἦταν ὁ εὐνούχους Ἰωσήφ Βρίγγας, ἀλλὰ ἡ πανούργα αὐτοκράτειρα βρῆκε τρόπο νὰ τον ἀντιμετωπίσει.
Ἐπανέφερε στὸ παλάτι τον σκληροτράχηλο στρατηγό Νικηφόρο Φωκά, ὁ ὁποῖος μόλις εἶχε ὁλοκληρώσει με ἐπιτυχία την ἐκστρατεία στὴν Κρήτη καὶ ἦταν φοβερά ἀγαπητός στὸν λαό.
Ὁ Φωκάς στέφθηκε αὐτοκράτορας στὴν Καισάρεια καὶ μπῆκε θριαμβευτής στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁποῦ κυβερνοῦσε ἄτυπα ὁ Ἰωσήφ Βρίγγας. Μετά ἀπὸ αἱματηρές ὁδομαχίες, ὁ Φωκᾶς ἑδραίωσε την κυριαρχία του καὶ νυμφεύτηκε την αὐτοκράτειρα Θεοφανώ.
Ὁ γάμος τους προκάλεσε τεράστιο σκάνδαλο, γιατί ὁ Φωκᾶς ἦταν πνευματικός πατέρας του δύο γιῶν της Θεοφανοῦς καὶ ἡ συγγένεια θεωροῦνταν πολύ στενή γιὰ γάμο.
Ὁ Πατριάρχης Πολύευκτος ποὺ μισοῦσε τὴ Θεοφανώ καὶ ἤθελε νὰ την ξεφορτωθεῖ με κάθε τρόπο, ἐκμεταλλεύτηκε την εὐκαιρία γιὰ νὰ ἐμποδίσει τον γάμο.
Ἀφόρισε τον Φωκά καὶ ἀρνοῦνταν νὰ εὐλογήσει τὴ βασιλεία του, ὅσο βρισκόταν στὸ πλευρό του ἡ Θεοφανώ. Ὁ Φωκᾶς «ξεμπέρδεψε» με τον Πατριάρχη, ὅταν δύο μάρτυρες ὁρκίστηκαν ὅτι ὁ Φωκᾱς δὲν ἦταν νονός τῶν παιδιῶν της Θεοφανοῦς.
Η δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά με συνεργό τον ἐραστὴ της Θεοφανοῦς, Ἰωάννη Τσιμισκή
Ὁ Φωκᾶς ἦταν ἡ λύση ἀνάγκης σε μία κρίσιμη περίοδο στὴ ζωή της Θεοφανοῦς. Ὅταν ἡ κατάσταση ἐξομαλύνθηκε, ἡ Θεοφανώ ἄρχισε νὰ παρατηρεῖ τα ἐλαττώματα του νέου συζύγου της.
Ἦταν πολύ μεγαλύτερός της, ὑπερβολικά σοβαρός καὶ τραχύς χαρακτῆρας. Ὁ στρατηγός ἦταν συνηθισμένος στὴν πειθαρχία καὶ τὴ λιτότητα του στρατοῦ, κοιμόταν στὸ πάτωμα καὶ φοροῦσε ἕνα χοντρό μάλλινο πουκάμισο μέσα ἀπὸ τα ροῦχα του, πού του ἔγδερνε το δέρμα ὡς τιμωρία γιὰ τις ἁμαρτίες του.
Η θρησκοληψία του δὲν ταίριαζε εὔκολα με τα «ἤθη» της γυναίκας του. Ἡ Θεοφανώ μποροῦσε νὰ παραβλέψει τις παραξενιές του στὴν προσωπική του ζωή, ἀλλὰ δὲν ἀνεχόταν την ἀνικανότητά του στὴ διακυβέρνηση της αὐτοκρατορίας, ποὺ προκαλοῦσε τεράστια λαϊκή δυσφορία.
Ο στρατηγός ἀποδείχτηκε ἀκατάλληλος αὐτοκράτορας καὶ ἡ Θεοφανώ, γιὰ νὰ μὴ φθείρεται ὁ θρόνος τῶν παιδιῶν της, ἀποφάσισε νὰ τον ἀντικαταστήσει με τον ἀνιψιό του, Ἰωάννη Τσιμισκή, πού ἦταν καὶ ἐραστής.
Το βράδυ της 10ης Δεκεμβρίου του 969, ὁ Τσιμισκής ἔφτασε στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀφοῦ διέσχισε τον Βόσπορο μέσα σε τρομερή καταιγίδα.
Η Θεοφανώ ἔφυγε νωρίς ἀπὸ την κρεβατοκάμαρα του καὶ ἄφησε την πόρτα ξεκλείδωτη. Λίγες ὧρες μετά, μπῆκε κρυφά στὸ δωμάτιο ὁ Τσιμισκής με τους ἄντρες του καὶ σκότωσαν τον Αὐτοκράτορα.
Ἡ Θεοφανώ συμμετεῖχε στὴ δολοφονία, ὑπὸ την προϋπόθεση ὅτι ὁ νέος αὐτοκράτορας Τσιμισκής θὰ την παντρευόταν γιὰ νὰ συνεχίσει τὴ βασιλεία της.
Ὅμως ὁ μεγάλος ἐχθρὸς της, ὁ Πατριάρχης Πολύευκτος, ἐπανῆλθε δριμύτερος. Ἀρνήθηκε νὰ στέψει τον Τσιμισκή αὐτοκράτορα, ἐκτὸς ἄν την ἔδιωχνε ἀπὸ την Κωνσταντινούπολη.
Ὁ ἐραστὴς της αὐτοκράτειρας ἐπιθυμοῦσε την ἐξουσία πιὸ πολύ ἀπὸ τὴ Θεοφανώ καὶ την ἐξόρισε στὰ Πριγκιπόννησα. Τον ἑπόμενο χρόνο, ὁ Τσιμισκής παντρεύτηκε την κόρη του Αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ’, Θεοδώρα, ποὺ με ἐντολὴ της Θεοφανούς εἶχε φυλακιστεῖ σε μοναστήρι.
Το 975, ὁ γιὸς της Θεοφανοῦς, Βασίλειος, διαδέχτηκε τον Τσιμισκή καὶ ἐπανέφερε τὴ μητέρα του στὴν αὐλὴ, ἡ ὁποία ὑποσχέθηκε νὰ μείνει μακριά ἀπὸ την πολιτική ζωή του παλατιοῦ.
Ἄλλωστε δὲν μποροῦσε νὰ κάνει καὶ διαφορετικά. Ο Βασίλειος σύντομα ἀπέκτησε το προσωνύμιο Βουλγαροκτόνος καὶ δὲν ἔμοιαζε με τους ἀδύναμους ἡγέτες του παρελθόντος.
Στήν πολυετῆ βασιλεία του, δὲν κοίταξε ποτέ τα συμφέροντα μιᾶς γυναίκας, ἀλλὰ ὑπηρέτησε με ἀφοσίωση καὶ ἐπιτυχία την αὐτοκρατορία.
Ἡ Θεοφανώ πέθανε στὸ μοναστήρι της στὶς 10 Νοεμβρίου του 893 ἡ 897.
Ἡ Θεοφανώ τιμήθηκε με ἀγιοκατάταξη ἀπὸ την Ορθόδοξη Εκκλησία μετά τον θάνατό της καὶ ἐτάφη στὸν ναό των Αγίων Αποστόλων. Η μνήμη της τιμᾶται στὶς 16 Δεκεμβρίου καὶ το λείψανό της φυλάσσεται ὁλόκληρο ἐντὸς του ναού του Αγίου Γεωργίου στὸ Φανάρι[2] . Μετά το θάνατό της, ὁ σύζυγός της ἔχτισε μία ἐκκλησία, με σκοπό νὰ την ἀφιερώσει σε αὐτὴν. Ὅταν αὐτὸ του ἀπαγορεύτηκε, ἀποφάσισε νὰ την ἀφιερώσει στοὺς «Ἁγίους Πάντες», ἔτσι ὥστε ἄν η σύζυγός του ἀξιοποιοῦνταν, νὰ τιμᾶται καὶ αὐτὴ την ἡμέρα της μνήμης της[3]. Σύμφωνα με την παράδοση, ὁ Λέων ἦταν αὐτὸς ὁ ὁποῖος ἐπέκτεινε την γιορτή της Κυριακῆς μετά την Πεντηκοστή ἀπὸ ἡμέρα μνήμης ὅλων των Μαρτύρων σε γενικό ἑορτασμό τῶν Ἁγίων Πάντων, μαρτύρων καὶ μὴ[4].
Στὶς τρεῖς Ἀπριλίου τοῦ 1821 Κυριακὴ τῶν βαΐων μετὰ τὴ λειτουργία της ἐκκλησίας καὶ μέσα σὲ γιορταστικὴ ἀτμόσφαιρα, οἱ Σπετσιῶτες κήρυξαν ἐπίσημα τὴν ἐπανάσταση. Ἡ νησιωτικὴ σημαία τους εἶχε στὴ μέση ἕνα σταυρὸ καὶ στὸ κάτω μέρος της ἕνα ἀναπὸδῳ μισοφέγγαρο. Στὸ δεξὶ μέρος του σταυροῦ ὑπῆρχε τὸ ἱερὸ σύμβολο τῆς λόγχης καὶ στὸ ἀριστερὸ μία ἄκυρα στὴν ὁποία ἦταν τυλιγμένο ἕνα φίδι. Μία Κουκουβάγια ἡ ἕνας γῦπας ἔτρωγε τὴ γλῶσσα του φιδιοῦ. Πάνω στὴ σημαία μὲ κόκκινα γράμματα ὑπῆρχαν οἱ λέξεις ἐλευθερία ἡ θάνατος.
Ἡ μεγάλη κυρία
Μόλις εἶχε ξεκινήσει ἡ ἐπανάσταση στὶς Σπέτσες καὶ οἱ Μπούμπουλίνά δέχτηκε τὸ κάλεσμα τῶν ὁπλαρχηγῶν γιὰ νὰ βοηθήσει στὴν πολιορκία του Ναυπλίου καθὼς ἡ κατάσταση δὲν ἦταν ἰδιαίτερα ἐνθαρρυντική .
Ἡ Μπουμπουλίνα κατέφθασε μὲ νέα ὑλικὰ ἐφόδια ἔδωσε νέα πνοὴ στὸν ἀγῶνα μὲ τὴν ἀποφασιστικότητα καὶ τον ἐνθουσιασμό της.
Οἱ κάτοικοι τοῦ Ναυπλίου, γιὰ νὰ τὴν τιμήσουν της ἔδωσαν τὸ τίτλο της << Μεγάλης κυρίας >> κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πολιορκίας ἡ Μπουμπουλίνα ἔπρεπε νὰ ἀντιμετωπίσει μία μεγάλη ἀπώλεια ; τὸ θάνατο τοῦ γιοῦ της Γιάννη Γιάννουζα ποῦ σκοτώθηκε ἀπὸ τὸ βόλι του βελὴ μπέη.
Τὸν Μάϊο τοῦ 1821 ἐνῶ ἡ Μπουμπουλίνα μάχονταν ἀκόμα στὸ Ναύπλιο, οἱ προεστοὶ τῆς Πελοποννήσου της ζήτησαν ναυτικὴ βοήθεια γιὰ τὴν πολιορκία της μονεμβασιάς. Ἡ Μπουμπουλίνα ἄφησε τὴ διακυβέρνηση τὸ πλοῖο της τον ἀδελφό της καὶ ἔπλευσε μὲ τὸ πλοῖο Ἀγαμέμνων πρὸς τὴ Μονεμβασιά. Μαζὶ μὲ ἀλλὰ Ἑλληνικὰ πλοῖα ἔκανε πιὸ στενὴ πολιορκία τοῦ φρουρίου καὶ ἀνάγκασε τοὺς τούρκους ποῦ εἶχαν ἐγκλωβιστεῖ μέσα νὰ παραδοθοῦν.
Στὶς 25 Ἰοὐλίου τοῦ 1821 ὅταν πιὰ εἶχαν ἐξαντληθεῖ ὅλα τὰ πολεμοφόδιά τους. Τὸ ἴδιο καθοριστικὴ ἦταν καὶ συμμετοχή της τὴν ἅλωση της Τριπολιτσὰς ἡ Μπουμπουλίνα ἔφτασε ἐκεῖ μὲ ἐνισχύσεις μετὰ ἀπὸ γράμμα τοῦ Κολοκοτρώνη οἱ ἕλληνες εἶχαν ἤδη κατορθώσει νὰ ἐγκλωβίσουν τὰ γυναικόπαιδα τῶν τούρκων μέσα στὴν Τριπόλιτσα καὶ ἡ παράδοσή τους δὲν ἤτανε πιὰ παρὰ θέμα ἡμερῶν ἡ σύζυγος τοῦ μπέη της Τριπολιτσὰς Χουρσιτ βλέποντας Ὅτί ὁ τούρκικος ἄμαχος πληθυσμὸς βρίσκονταν σὲ δύσκολη θέση ζήτησε νὰ δεῖ τὴν Μπουμπουλίνα ἰδιαιτέρως στὸ σεράϊ της ἡ Μπουμπουλίνα πράγματι ἐπισκέφτηκε καὶ ἡ σύζυγος τοῦ Χουρσὶτ τῆς ζήτησε νὰ προστατεύσει τις γυναῖκες καὶ τὰ παιδιὰ ποῦ παρέμεναν στὴν πόλη.
Πράγματι ἡ Μπουμπουλίνα κατάλαβε ὅτι θὰ ἦταν ἄδικο νὰ σκοτωθοῦν τόσοι ἄνθρωποι χωρὶς λόγο καὶ ὑποσχέθηκε νὰ ἀφεθοῦν ἐλεύθεροι. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἐξόδου στὸ τούρκων ἀπὸ τὴν τριπολιτσά , Η Μπουμπουλίνα εισέβαλε στὴν πόλη καὶ ἀπὸμονωσὲ τὰ γυναικόπαιδα προστατεύοντας τὰ ἀπὸ τὴν ἄγρια σφαγῆ. στὴ δεύτερη πολιορκία του Ναυπλίου τὸ δεκέμβριο τοῦ 1821, η Μπουμπουλίνα συμμετεῖχε μὲ τά καράβια της καὶ αὐτὴ τί φορὰ κατόρθωσε νὰ ἀποκλείσει τί θαλάσσια ὁδὸ καὶ νὰ ἐπελευθερώσει τὴν πόλη.
