Ἡ Παναγία τῶν ἀρχαῖων Ἑλλήνων
Στρατηγός, προστάτις καὶ παρθένος. Εἶναι ἡ θεᾷ Ἀθηνᾶ ἢ ἡ Παναγία; Προστάτις τῶν γυναικῶν, τῶν παιδιῶν καὶ τοῦ τοκετοῦ. Εἶναι ἡ Ἀρτεμις Παιδοτρόφος καὶ Λοχεία ἢ μήπως ἡ Παναγία; Συνετή, κόσμια, καλόβουλη, μειλίχια καὶ πολυεύσπλαχνη, ποὺ δοκίμασε ἀβάσταχτο πόνο καὶ γνώρισε πολλὰ βάσανα.
Εἶναι ἡ θεᾷ Ἰσις ἢ πρόκειται γιὰ τὴν Παναγία, μητέρα τοῦ Χριστοῦ;
Στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα ἡ μεγάλη γιορτὴ τοῦ Δεκαπενταύγουστου εἶναι τὰ γενέθλια τῆς Θεᾶς Ἀθηνᾶς στὶς 28 τοῦ ἀρχαίου μῆνα Ἑκατομβαιώνα (μέσα Ἰουλίου-μέσα Αὐγούστου), ὅταν τελοῦνταν τὰ Παναθήναια, ἡ μεγαλύτερη γιορτὴ τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας. Στρατηγὸς τῶν στρατηγῶν, ἡ Ἀθηνᾶ ἡ ἀειπάρθενος, ἡ συνετή, ἡ κόσμια, ἡ καλόβουλη, ἡ μειλίχια, ἡ πολυεύσπλαχνη, προστατεύει τοὺς Ἀθηναίους. Ναός της ὁ Παρθενῶνας.
Στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα ἡ μεγάλη γιορτὴ τὸῦ Δεκαπενταύγουστου ἔἶναὶ τὰ γενέθλια τῆς Θέᾶς Ἀθὴνᾶς στὶς 28 τόῦ ἀρχαίου μῆνα Ἑκατομβαιώνα (μέσα Ἰὁὐλίου-μέσα Αὐγούστου), ὅτὰν τελοῦνταν τὰ Παναθήναια, ἡ μεγαλύτερη γιορτὴ τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας. Στρατηγὸς τῶν στρατηγῶν, ἡ Ἀθήνᾶ ἡ ἀἔἰπάρθενος, ἡ συνετὴ, ἡ κόσμια, ἡ καλόβουλη, ἡ μειλίχια, ἡ πολυεύσπλαχνη, προστατεύει τόὺς Ἀθηναίους. Νὰὸς τῆς ὁ Παρθενῶνας.
Ἐπίσης ὁ Δεκαπενταύγουστος ἦταν ἡ γιορτὴ τῆς ΜΑΡΜΕΡΑΣ ἢ Μαρμαρηγὴς ποὺ σημαίνει τὸ φῶς των ἄστρων ποὺ τρεμοσβύνει.
Τὸ Ἄστρο αὐτὸ εἶναι ἡ κόρη τοῦ Σείριου.
Ἀλλιῶς ἡ Μαρμέρα λέγεται ΗΜΕΡΑ.
Εἶναι ἡ ἡμέρα ποὺ τὸ φῶς ἀπὸ τὸν Σείριο φώτιζε τὸ πρόσωπο τοῦ ἀγάλματος τῆς ΘΕΑΣ ΑΘΗΝΑΣ στὸν ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ.
Ὁ Σείριος εἶναι τὸ ζωοποιὸ ἄστρο τῆς γῆς. Εἶναι τὸ ἄστρο ποὺ ἔχει τὴν ἀπόλυτη εὐθύνῃ γιὰ τὴν πορεία τῆς ζωῆς στὸν πλανήτη μας. Ὁ Ἱεροφάντης τῶν Ἑλληνικῶν μυστηρίων ἦταν γνώστης τῆς δραστηριότητας τῶν Ἀρείων κατοίκων τοῦ ἀστερισμοῦ τοῦ Σειρίου ... Αὐτοὶ ἔφεραν τὴν ζωὴ στὴν Γαῖα. Τὸ Ἄστρο τοῦ Σειρίου, σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ παράδοση, ἦταν τὸ ἄστρο τῆς δημιουργίας τῆς ζωῆς στὴν Γῆ, καὶ τὸ τιμοῦσαν σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα μὲ ἱερὰ ἀφιερωμένα στόν
Κύνα καὶ τὸν Κυναῖο Δία διότι ὁ Σείριος ἀνήκει στὸν ἀστερισμὸ τοῦ Κυνός. "Μὰ τὸν Κύνα" ἔλεγε ὁ Σωκράτης ὅταν ὁρκιζόταν καὶ κάποιοι ἄσχετοι βέβηλοι λένε ὅτι ὁρκιζόταν σὲ σκύλο ...
"Ὑπάρχει μιὰ φυλὴ ἀνθρώπων καὶ μιὰ φυλὴ Θεῶν, Ἔχουν καὶ οἱ δυὸ πνοὴ ζωῆς ἀπὸ τὴν ἴδια μητέρα. Χωριστές, ὅμως, δυνάμεις μας κρατᾶνε μοιρασμένους, καὶ ἡ μιὰ εἶναι τίποτα, ἐνῶ ἡ ἄλλη ἔχει τὸν ὀρειχάλκινο οὐρανὸ γιὰ σίγουρη Ἀκρόπολη. Κι ὅμως ἔχουμε κάποια ὁμοιότητα σὲ μεγάλη εὐφυΐα καὶ δύναμη μὲ τοὺς Ἀθανάτους κι ἂς μὴ ξέρουμε τί θὰ μᾶς φέρει ἡ μέρα."
Πίνδαρος (ΣΤ΄ Ὠδὴ Νεμεονίκου) @Maria Merabeliotiο
Ἡ Παρθένος Θεᾷ Ἀθηνᾶ τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων
Θεᾷ Παρθένος, γεννημένη περὶ τὸν Δεκαπενταύγουστο. Ἰσχυρή, ἀφοῦ οἱ πινακίδες τῆς Γραμμικῆς Β' μαρτυροῦν πὼς τὴ λάτρευαν ἀπὸ παλιά, καὶ μάλιστα ὡς Πότνια (σεβαστῇ). Στρατηγὸς καὶ προστάτις τῆς πόλεως τῶν Ἀθηνῶν. Τὸ ὄνομά της, προφανῶς το μαντέψατε: Ἀθηνᾶ. Χάρη σὲ ἐκείνην καὶ τὰ Παναθήναια, τίς μεγάλες ἑορτὲς ποὺ ξεκινοῦσαν μὲ τὸ γενέθλιο τῆς θεᾶς στὴν ἀρχαία Ἀθήνα, εἶναι τόσο μεγάλη γιορτὴ ὁ Δεκαπενταύγουστος. Σήμερα, ἡ ἐκκλησία μας ἑορτάζει τὴν Κοίμηση μιᾶς ἄλλης Παρθένου, τῆς Θεοτόκου. Καταφανῶς, ὄχι ἀπὸ τυχαιότητα.
Ἡ θεᾷ Ἀθηνᾶ εἶχε γεννηθεῖ σύμφωνα μὲ τίς παραδόσεις τοῦ δωδεκάθεου τὴν 28η Ἑκατομβαιώνος, περὶ τὸν δεκαπενταύγουστο δηλαδή. Ἐκείνη τὴν ἡμέρα, ἡ πόλις-κράτος τῆς Ἀθήνας, γιόρταζε μὲ θυσία ἑκατὸ βοῶν-ἐξ οὗ καὶ ὁ ὅρος «ἑκατόμβη». Ἡ θυσία, σήμαινε ὅτι οἱ θεοὶ θὰ χόρταιναν με.... τὴν τσίκνα (καὶ κάποια ἀπὸ τὰ ἐντόσθια) καὶ οἱ προσκυνητὲς-ὁ λαὸς-θὰ ἀπολάμβαναν κρέας. Ποὺ τότε δὲν περιλαμβανόταν καὶ τόσο συχνὰ στὴ διατροφή.
Θεᾷ τῆς σοφίας, τῆς στρατηγικῆς καὶ τοῦ πολέμου, ἡ Ἀθηνᾶ ἦταν ἡ ἀγαπημένη κόρη του Δία, τοῦ πατέρα τῶν θεῶν. Μητέρα της ἦταν ἡ πάνσοφη Μήτις. Ὁ Δίας ἀπὸ προφητεία ἔμαθε ὅτι τὸ παιδὶ ποὺ θὰ γεννοῦσε ἡ Μήτις θὰ ἀνέτρεπε τὸν πατέρα του ἀπὸ τὴν ἐξουσία, ὁπότε τὴν κατάπιε ἐνῶ ἦταν ἔγκυος. Τὴν 28η του Ἑκατομβαιώνος, αἰσθάνθηκε τρομερὸ πονοκέφαλο καὶ κάλεσε τὸν Ἥφαιστο νὰ τὸν βοηθήσει. Ἐκεῖνος τοῦ χτύπησε τὸ κεφάλι μὲ ἕνα βαρὺ σφυρὶ καὶ πετάχτηκε πάνοπλη ἡ Ἀθηνᾶ φορῶντας περικεφαλαία, κρατῶντας ἀσπίδα καὶ πάλλοντας τὸ δόρυ (ἐξ οὗ καὶ τὸ ἐπίθετο Παλλάς). Βλέποντας τὸν Δία, πέταξε ἀσπίδα καὶ δόρυ στὰ πόδια του, δεῖγμα ἀναγνώρισης τῆς ἀνωτερότητάς του.
Σύμφωνα μὲ τὸν καθηγητὴ ἀρχαιολογίας Πάνο Βαλαβάνη, ἡ Ἀθηνᾶ «εἶναι μιὰ ἀπὸ τίς πιὸ σύνθετες καὶ πολυσήμαντες μορφὲς τῆς ἀρχαίας θρησκείας. Στὸ πρόσωπό της συνδυάζονται προϊστορικὲς ἀντιλήψεις, ἰδιότυπα λατρευτικὰ ἔθιμα, καθὼς καὶ ἐκλογικευμένες ἀξίες τῆς ἱστορικῆς περιόδου, ποὺ τὴν ἀναδεικνύουν σὲ κορυφαία μορφὴ τῆς θρησκευτικῆς ἰδεολογίας τῶν ἀρχαίων.» («Ἱερὰ καὶ ἀγῶνες στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα», ἐκδόσεις «Καπόν).
Στὴν ὑποτιθέμενη ὁμοιότητα τῆς παράστασης μιᾶς μαρμάρινης μετόπης του Παρθενῶνα μὲ τὴ σκηνὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ὀφείλεται ἐξάλλου ἡ διάσωσή της κατὰ τὸν Μεσαίωνα ἀπὸ φανατικοὺς τῆς νέας θρησκείας ποὺ κατέστρεψαν τὸν ἀρχαῖο διάκοσμο του ναοῦ. Ἡ μετόπη βρίσκεται σήμερα στὸ Μουσεῖο Ἀκρόπολης.
Εἶναι σύμπτωση ὅτι ἡ γιορτὴ τῆς Παναγίας τὸν Δεκαπενταύγουστο συμπίπτει μὲ τὰ γενέθλια τῆς Ἑλληνίδας Θεᾶς Ἀθηνᾶς στὶς 28 τοῦ ἀρχαίου μῆνα Ἑκατομβαιώνα (μέσα Ἰουλίου – μέσα Αὐγούστου), ὅταν τελοῦνταν τὰ Παναθήναια, ἡ μεγαλύτερη γιορτὴ τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας;
Ἢ μήπως εἶναι τυχαῖο ὅτι ὁ ναὸς τῆς Παρθένου Ἀθηνᾶς στὴν Ἀκρόπολη μετατράπηκε σὲ ναὸ τῆς Παναγίας Παρθένου;
Ἀλλωστε δὲν ἦταν μόνον ὁ Παρθενῶνας ποὺ καταστράφηκε ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς γιὰ νὰ γίνει χριστιανικὴ ἐκκλησία, ἀφοῦ σύμφωνα μὲ τὸ διάταγμα τοῦ κτηνώδους Ἰουστινιανοῦ ὅλα τὰ ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ Ἱερὰ ἔπρεπε νὰ μετατραποῦν σὲ χριστιανικοὺς ναοὺς προκειμένου νὰ "ἐξαγνιστοῦν". Σὲ πολλὰ δὲ ἀπὸ αὐτά, ὅπου λατρεύονταν γυναικεῖες, παγανιστικὲς θεότητες, χτίστηκαν ναοὶ ἀφιερωμένοι στὴν Παναγία, ἡ ὁποία φυσικὰ προσλάμβανε καὶ τίς ἰδιότητες τῶν ἀρχαίων θεοτήτων.
Εἶναι ἄγνωστο πότε ἀκριβῶς μετατράπηκε ὁ Ἱερὸς Ναὸς τοῦ Φωτός, ὁ Παρθενῶνας, σὲ ἰουδαιοχριστιανικὸ ναό, τὸ βέβαιο ὅμως εἶναι ὅτι ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ (482-565) καταστράφηκε καὶ ὁρίστηκε ὡς ἡ «καθολικὴ ἐκκλησία τῶν Ἀθηνῶν».
Ἡ λατρεία τῆς Ὁλόφωτης, Ἑλληνίδας Παρθένου Θεᾶς Ἀθηνάς.
Τὸ κῦρος του ναοῦ ἦταν μεγάλο, ἀφοῦ ἀκόμη καὶ ὁ Βασίλειος Β' Βουλγαροκτόνος γιόρτασε τὴν νίκη του κατὰ τῶν Βουλγάρων στὴν Παναγία Ἀθηνιώτισσα. Κατὰ τὴν Ἀλωση των Ἀθηνῶν ἀπὸ τοὺς Λατίνους ἡ ἐκκλησία συλήθηκε ξανὰ καὶ μετατράπηκε σὲ καθολικὴ μὲ τὴν ὀνομασία «Σάντα Μαρία ντὶ Ἀτένε», ἐνῶ ἀργότερα ἔγινε τζαμί
Οἱ ἰδιότητες
Οἱ ἐπαναλαμβανόμενοι ἐποχικοὶ κύκλοι τοῦ θανάτου και τῆς ἀναγέννησης καὶ τὰ λατρευτικὰ ἔθιμα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴ γῆ, τὴ βλάστηση καὶ τὴν καλῇ σοδειὰ συνδέθηκαν καὶ μὲ τὴν Παναγία, ὅπως ἔχει γράψει ὁ μεγάλος λαογράφος Γεώργιος Μέγας.
Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου συνδέονται μὲ τὴ σπορὰ καὶ ἡ Παναγία λαμβάνει τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς θεᾶς Δήμητρας ἀποκτῶντας ἄλλοτε τὸ προσωνύμιο Ἀποσπορίτισσα καὶ ἄλλοτε Μεσοσπορίτισσα.
Παραμένει μάλιστα καὶ τὸ ἀρχαῖο ἔθιμο τῆς πανσπερμίας, τὰ πολυσπόρια, ὅπως τὸ λέμε σήμερα.
Ἀειπάρθενος, ὅπως οἱ ἀρχαῖες θεὲς Ἀθηνᾶ καὶ Ἀρτεμη, ὀνομάστηκε ἡ Παναγία ἀπὸ τὸν 6ο αἰῶνα.
Ταυτόχρονα ὅμως εἶναι ἡ προστάτις τῶν ἐγκύων γυναικῶν ποὺ γιὰ νὰ ἔχουν καλὸ τοκετὸ κρατοῦν ἕνα φυλαχτὸ-φυτό, «τῆς Παναγίας τὸ χορτάρι», ὅπως λέγεται.
Ἀρχαῖες μητρικὲς θεότητες ἦταν καὶ ἄλλες:
ἡ Ἀστάρτη, ἡ Λητώ, ἡ Γαῖα, ἡ Ἰσις, μὲ ρίζες ποὺ χάνονται στὸ βάθος τῆς Νεολιθικῆς ἐποχῆς.
Ἀρχέτυπο ὅλων ὅμως θεωρεῖται ἡ Μεγάλη Μητέρα ἢ Μητέρα Γῆ ἢ Μεγάλη Μητέρα Θεᾷ, ποὺ κατὰ τὸν Γιουνγκ πρόκειται γιὰ ἕνα μητριαρχικὸ μοντέλο ποὺ ἐνυπάρχει στὸν ἄνθρωπο πρὶν καὶ ἀπὸ τὴν κύηση.
Ἡ Μεγάλη Μητέρα ἦταν ἄλλωστε ἡ κύρια θεότητα στὴ Μινωικὴ Κρήτη, ἀπὸ κάποια ἐποχῇ μάλιστα παράλληλα μὲ τὸν «νεαρὸ θεὸ» (εἴτε ὡς «θεῖο βρέφος» εἴτε ὡς σύζυγό της).
Σύμφωνα μὲ τὸν κύκλο τῆς φύσῃς γιὰ τὸν θάνατο καὶ τὴν ἀναγέννηση ἡ Μεγάλη Μητέρα παντρεύεται διαρκῶς τον νεαρὸ θεὸ ποὺ γεννιέται καὶ πεθαίνει κάθε χρόνο.
Προστάτις
Στρατηγὸς τῶν στρατηγῶν, ἡ Παναγία προστατεύει τοὺς πιστούς της – ὅπως καὶ ἡ θεᾷ Ἀθηνᾶ τοὺς Ἀθηναίους – σὲ κάθε δύσκολη στιγμή.
Τὸ 626, στὴν πολιορκία τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ Ἀβαρους καὶ Πέρσες, οἱ πιστοὶ ποὺ ἔχουν συγκεντρωθεῖ στὴ Μεγάλη Ἐκκλησία θὰ δοῦν ξαφνικὰ μπροστά τους τὴν Παναγία νὰ ἔχει ἁπλώσει προστατευτικὰ τὸ πέπλο τῆς πάνω ἀπὸ τὴν πόλη (θυμηθεῖτε τὸν πέπλο τῆς Ἀθηνᾶς στὰ Παναθήναια). Καὶ ἡ μεγαλύτερη ἀπόδειξη: «Τὴ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια» ψάλλουν οἱ πολιορκημένοι χριστιανοὶ στὴν τελευταία λειτουργία τῆς Ἁγίας Σοφίας, τὸ 1453.
Ὁ Ἀκάθιστος Ὑμνος ὡστόσο μοιάζει κάπως μὲ τίς «ἰσιακὲς ἀρεταλογίες», τοὺς ὕμνους δηλαδὴ πρὸς τὴ θεᾷ Ἰσιδα, ὅπως λέει ὁ καθηγητὴς Ἀρχαιολογίας κ. Μιχάλης Τιβέριος.
Πολλὰ ἀπὸ τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς αἰγύπτιας θεᾶς, ποὺ εἶχε ἐξελληνιστεῖ, πέρασαν καὶ στὴν Παναγία. «Ὀπως ἡ Παναγία, ἔτσι καὶ ἡ θεᾷ αὐτὴ ἀπέκτησε μύριες προσωνυμίες, ἦταν δηλαδὴ μυριώνυμη, ὅπως «παντοκράτειρα» καὶ «βασίλισσα τοῦ οὐρανοῦ, τῆς γῆς καὶ τοῦ κάτω κόσμου»» σημειώνει ὁ κ. Τιβέριος.
Ἡ βασιλική του Παρθενῶνα
Εἶναι ἄγνωστο πότε ἀκριβῶς μετατράπηκε ὁ Παρθενῶνας σὲ χριστιανικὸ ναό, τὸ βέβαιο ὅμως εἶναι ὅτι ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ (482-565) καθαγιάστηκε καὶ ὁρίστηκε ὡς ἡ «καθολικὴ ἐκκλησία τῶν Ἀθηνῶν». Ἡ λατρεία τῆς <<εἰδωλολατρικῆς>> παρθένου ἔδωσε ἔτσι τὴ θέσῃ της στὴ χριστιανὴ Παρθένο καὶ ὁ ναὸς πῆρε τὸ ὄνομα Παναγία Ἀθηνιώτισσα.
Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸν μάλιστα καὶ προκειμένου νὰ ἐξυπηρετήσει τίς ἀνάγκες τῆς νέας λατρείας ὁ Παρθενῶνας ὑπέστη πολλὲς ἐπεμβάσεις καὶ μετατράπηκε σὲ τρίκλιτη βασιλική.
Τὸ κῦρος του ναοῦ ἦταν μεγάλο, ἀφοῦ ἀκόμη καὶ ὁ Βασίλειος Β' Βουλγαροκτόνος γιόρτασε τὴ νίκη του κατὰ τῶν Βουλγάρων στὴν Παναγία Ἀθηνιώτισσα.
Ἐπρόκειτο ἄλλωστε γιὰ περίλαμπρο ναό, μὲ τὴ χρυσῆ εἰκόνα τῆς Παναγίας καὶ θαυμάσια ψηφιδωτά.
Μόνο 188 ψηφῖδες διασώθηκαν ἀπὸ αὐτὰ καὶ μεταφέρθηκαν τὸ 1848 στὸ Βρετανικὸ Μουσεῖο, ἐνῶ σήμερα διακρίνονται ἐλάχιστα ἴχνη τῶν ἀρχικῶν παραστάσεων. Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ διασώζεται εἶναι τὰ ἑκατοντάδες χαράγματα μὲ ὀνόματα στρατηγῶν, ἐπισκόπων κ.λπ., ἀλλὰ καὶ ἁπλὲς ἀναγραφὲς ὀνομάτων, θανάτων, τίτλοι καὶ ἐπαγγέλματα, προσευχὲς καὶ συμβολικὲς παραστάσεις ποὺ ἀναγράφηκαν μέσα στοὺς αἰῶνες στοὺς κίονες του ναοῦ. Κατὰ τὴν Ἀλωση των Ἀθηνῶν ἀπὸ τοὺς Λατίνους ὅμως ἡ ἐκκλησία συλήθηκε καὶ μετατράπηκε σὲ καθολικὴ μὲ τὴν ὀνομασία «Σάντα Μαρία ντὶ Ἀτένε», ἐνῶ ἀργότερα ἔγινε τζαμί.
Στὴν ὑποτιθέμενη ὁμοιότητα τῆς παράστασης μιᾶς μαρμάρινης μετόπης του Παρθενῶνα μὲ τὴ σκηνὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ὀφείλεται ἐξάλλου ἡ διάσωσή της κατὰ τὸν Μεσαίωνα ἀπὸ φανατικοὺς τῆς νέας θρησκείας ποὺ κατέστρεψαν τὸν ἀρχαῖο διάκοσμο του ναοῦ.
Ἡ μετόπη βρίσκεται σήμερα στὸ Μουσεῖο Ἀκρόπολης.
